استان ايلام از گذشته دور مهد تمدني اصيل و منطقه اي آباد بوده است، رودخانه هاي سيمره و گنگير با آبياري و حاصلخيز كردن اراضي منطقه زمينه ي سكونت اقوامي را فراهم كرده است كه تمدن هايي پيرامون اين رودخانه ها ايجاد كرده اند . دره هاي سيمره و ايوان نقش بزرگي را در تاريخ ايران و ايلام در گذشته داشته اند و مهمترين خط ارتباطي بين تمدن هاي موجود در كوهها و دشتهاي جنوب غرب ايران از اين استان مي گذشته است .

 

گيلان.گيلانغرب.نامي كه تمام هر آنچه كه مي خواهم بگويم را خود مي گويد.گيلان.راستي شما وقتي كه اسم گيلان را مي شنويد چه چيزي به طور آني به ذهن شما خطور مي كند؟بله،درست است سرسبزي،باران،منطقه ايي خوش آب و هوا.براستي كه نام گيلان برازنده اين شهرستان است.شهري كرد زبان با گويش شيرين كلهري.

 

شهرستان گيلانغرب در غرب استان كرمانشاه قرار دارد.متاسفانه شهرستان گيلانغرب به دليل دوري از مركز استان و هم چنين كوه بسيار خطر ناك قلاجه(البته اين كوه متعلق به استان ايلام و شهرستان كلهر زبان ايوانغرب است)به آن رسيدگي زيادي نشده است كه خوشبختانه زمزمه هايي شنيده مي شود كه در اين كوه خطر ناك قلاجه توني زده مي شود تا فاصله دو شهرستان كلهر زبان يعني ايوانغرب و گيلانغرب را به شهرستان كلهر زبان ديگر يعني اسلام آباد غرب نزديك تر كند.گيلان غرب شهري كه در زمان جنگ توانست لشكر زرهي عراق كه در آن زمان چهارمين ارتش بزرگ جهان بود را به عقب برانند و اين يك برگ زرين ديگري بر تارك اين شهر دلير پرور گذاشته است.

اگر ما بخواهيم شهرستان گيلانغرب را در يك كلمه خلاصه كنيم بي شك اين استاد كيهان كلهر است كه خود نمايي ميكند.بله همان گونه كه از شهرت اين شخصيت بزرگ موسيقي ايران مي توان فهميد ايشان كرد كلهر زبان و گيلانغربي است.

شهرستان گيلانغرب از شمال با شهرستان سر پل ذهاب،از جنوب با شهرستان ايوانغرب،از شرق با شهرستان اسلام آباد غرب و از غرب با شهرستان قصر شيرين هم مرز است.

اين شهر هايي كه در بالا ذكر شد همگي كرد زبان با گويش شيرين كلهري هستند و روابط بسيار نزديك خانوادگي با هم دارند و همگي با هم فاميل هستند.

گيلانغرب مردمي مهربان،سخت كوش،شكيبا و غيرتمند هستند كه به مهمان نوازي شهره عام و خاص مي باشند و به شما خواننده گرامي توصيه مي كنم كه اگر تا به حال به اين شهرستان نرفته ايد حتما در اين ايام عيد و تعطيلات يك سفري به اين شهرستان خوش آب هوا داشته باشيد و مطمئن باشيد كه ضرر نخواهيد كرد

وجه تسميه ايل كلهر

 

در علت نامگذاري اين ايل اصيل كرد با نام كلهر ، بايد در ساخت ، ريشه و معني آن دقيق شد لفظ كلهر با فتح كاف و ضم هاء از دو بخش «كل»و«هور»يا«هُر»تشكيل شده است. اين كلمه كه با تلفظ هاي متعدد در منابع آمده است از قبيل كلهور ، كلهر و كلِر. در زبان محلي تلفظ سوم بيشتر رايج است.از همه آنها يك معني به ذهن متبادر ملآشود.كَل به معناي آهوي كوهي نر مي باشد واز خصوصيات اين حيوان كوهي ،همانا شجاعت و جنگندگي و جست وخيز فراوان آن است .قسمت دوم كلمه ، هور يا هُر مي باشد كه در لغتنامه ها به معناي خورشيد وآفتاب آمده است.از ويژگي هاي خورشيد درخشندگي و سرعت و جذابيت مي باشد.حال اگر به دنبال وجه شبه اين دو كلمه كل و هور با مردمان ايل كلهر بگرديم بايد نظري داشته باشيم به زيستگاه وقلمرو آنها يعني دامنه ها و ارتفاعات پر فراز و نشيب زاگرس.مردمان اين ايل در طول تاريخ با ناملايمات طبيعي دست و پنجه نرم كرده با شجاعت و جنگندگي همانند آهو و كل ، كوه ها وصخره ها را در نورديده ورام خواسته هاي خويش كرده اند ومهاجماني كه از صفحات غربي ايران قصد سوئي نسبت به كشورمان را داشته اند عقب رانده و آنها را به خاك مذلت نشانده اند .از طرفي بنا به گفته نويسندگان بزرگ كلهرها كه شاخه اي از نژادكردهاي اصيل آريايي هستند.واينها را به خاطرچهره هاي بشاش وجذاب و همچنين سرعت برق آسايي كه درپيمودن كوهها و گردنه هاي صعب العبور داشته اند ، به خورشيد كه مظهر جذابيت است تشبيه كرده اند . بنابر اين كلهر نامي با مسمي وبرازنده بر اين گرد مردان كرد مي باشدكه سالها با شجاعت و دليري عرصه را بر دشمنان اين مرز و بوم تنگ كرده اند.

 

زيستگاه و وضعيت اجتماعي ايل كلهر

ايل كلهر از شمال به محدوده ايلهاي كرند ، گوران و گوران بان زرده ، از ناحيه جنوب به حوزه حكومتي والي پشتكوه (استان ايلام كنوني) ، از طرف مغرب به خاك كشور عراق (مندلي و خانقين )،همچنين به قشلاق ايل سنجابي و قشلاق ايل كرند ، از جانب مشرق به ييلاق ايل زنگنه و قسمتي از ييلاق سنجابي(ماهيدشت)و در واقع جنوب شهر كرمانشاه ، محدود ميشود. افراد اين ايل كه در واقع بزرگترين ايل در غرب كشور محسوب مي گردد. در شهرستانهاي گيلانغرب ، هارون آباد و بخشهايي از :كرند ، نفت شهر ، سومار ، گهواره ، ايوان ، ماهيدشت، ودر دهستان قلعه شاهين سرپل ذهاب و نصر آباد قصرشيرين و تمامي نواحي وحومه مكانهاي ياد شده ساكن هستند.البته پراكندگي مردمان ايل كلهر از مكانهاي نامبرده فراتر است به طوري كه تعداد زيادي از مردم شهر كرمانشاه از كلهرها هستند. مردمان اين ايل در محدوده هاي نامبرده با توجه به اين كه اكثريت از طريق دامپروري امرار معاش مي كرده اند جهت به دست آوردن علف چر براي احشام و گوسفندان خود در فصول مختلف سال دست به كوچ وتغيير مكان مي زده اند كه اين امر در بروز اختلاف بين آنها وساير ايلات تأثير مهمي داشته است. در تعيين حدود گرمسير وسردسير ايل كوه هاي قلاجه و سركش در شمال گيلانغرب و حومه آن را ميتوان مرز به حساب آورد .يعني جنوب اين كوه ها گرمسير وشمال آنها سردسير كلهرها بوده است. در اين مناطق (سردسير و گرمسير)گروهي از افراد ايل به صورت يكجانشين كه معيشت آنها به طريق اقتصاد كشاورزي و دامپروري (به صورت محدود) تأمين مي گردد. با توجه به درگيري هاي منطقه اي، نا امني راه ها و دخالتهاي گاه و بيگاه حكمرانان كرمانشاه ، و مشكلات طبعي اين مردمان ، كوچ به صورت دسته جمعي وگروهي صورت گرفته و در مكانهاي سردسير و گرمسير در يك محل نزديك به هم سكونت اختيار مي كرده اند. البته طوايف تابعه ايل كه عبارتند از :خالدي ، شياني ، سياه سياه ، كاظم خاني ، تلش ، خمان ، كرگا ، كله پا ، قوچمي ، هارون آبادي، منصوري ، كله جوب ، الوندي ، شوان ، ماهيدشتي ، بلاغ بيگي ، زينل خاني ، شاهيني ، ايواني ، گيلاني ، زويري ، منشي ، گليني و شيرگ(ديره اي،ورمزيار) و… هر كدام داراي محدوده اي مشخص بوده اند كه به همان نام طوايف نامگذاري شده اند.به گفته معمرين جايگاه هر ايل بيشتر با توافق ايلخان و كلانتر طايفه تعيين مي شده است. از گفتگو با معمرين چنين نتيجه مي شود كه قلمرو ايل بستگي زيادي به قدرت ايلخان و نفوذ او در منطقه داشته است . در دوره مورد بحث كه داودخان ايلخاني كلهر را بر عهده داشته است به دليل نفوذ زياد او ايل كلهر بيشترين قلمرو ايلي راداشته است . نفوذ داودخان تا آنجا بود كه حكمران كرمانشاه بدون جلب نظر داودخان نمي توانست رؤساي ديگر ايلات را منصوب يا معزول نمايد.

برخي از منابع قوم كلهر را غيرايراني و گاهي يهودي معرفي مي‌نمايند. با توجه به اينكه كتاب‌هاي قديمي و سفرنامه‌هاي جهانگردان و روايتهاي سنتي رايج در ميان ايل كلهر اين ادعا را به اثبات مي‌رساند كه، ايل كلهر در غرب ايران از جايگاه كهن و اصيلي برخوردار بوده است اين قوم زماني بر سرزمين بابل و روزگاري نيز بر بغداد مقر خلافت عباسيان و با نام سرزمين كلهرستان حاكميت داشته‌اند.

كلهرها از زمان باستان تا كنون نامشان موجود بوده است ولي تا به حال كسي تاريخي جامع و منسجم و علمي درباره اين قوم ننگاشته‌است. اين قوم از روزگار شاه اسماعيل اول بنيان گذار دولت صفوي تاكنون با حكومتهاي مركزي ايران و برخي از دولت‌هاي ديگر ارتباط داشته‌است و همواره سخت‌ترين حوادث را تجربه نموده‌اند.

ايل كلهر در فتح مصر، شام، فلسطين و دفع تجاوز افغانهاي هراتي و جلوگيري از تجاوزات پي در پي دولت عثماني و اعراب به مرزهاي غربي ايران و تأمين نيروهاي مسلح نقش بسزايي داشته‌است. با شروع جنگهاي ايران و عثماني از زمان صفويان تا روزگار قاجاري عملكرد اين ايل با سران آن در تاريخ جنگها و فتوحات ثبت و ضبط گرديده است.

عمادالدين دولتشاهي با آموختن الفباي اوستايي و ترجمه تازه‌اي از يشتها نكات جالبي از زواياي تاريك منطقه غريب ايران را روشن مي‌كند. وي با ترجمه متن‌هايي از اوستا منطقه كردنشين غرب ايران از قصر شيرين تا ايلام و كرمانشاه و به‌ويژه ايوان غرب و اسلام‌آباد كه مركز ايل كلهر هستند محل زنگي اقوام اسطوره‌اي ايران معرفي مي‌كند. او با ريشه‌يابي واژه‌هاي اوستايي و تطبيق آنها با نام جاي‌ها در اين منطقه به اين نتيجه مي‌رسد كه جاي ايران اسطوره‌اي كه در شاهنامه مطرح است غرب ايران امروزي است. دولتشاهي در كتاب جغرافياي غرب ايران يا كوههاي ناشناخته اوستا، نام جاي‌هايي مانند زواره‌كوه، هفت آشيان، زويري، مرِگ (Merg)، مانِشت، گواور، تجر، سروناو، كبيركوه و غيره را كه هم اكنون نيز به همان نام‌ها ناميده مي‌شوند به اقوام اسطوره‌اي ايران (پيشداديان و كيانيان) منتسب مي‌كند. چون تمامي اين جاي‌ها در حوزه حضور گويش كلهري قرار دارند، بي ربط نيست اگر بگوييم ايل كلهر كه از زمانهاي دور در همين منطقه مي‌زيسته يكي از استوارترين ريشه‌هاي قوميت كرد ايراني است.

كلهرها از كهن‌ترين طوايف ايراني هستند كه در غرب ايران سكونت داشته‌اند كه با انتساب نژاد خود به پهلوانان شاهنامه اين پيوند را پاسدار بوده و اصولا ادامه اين نسبت طوري تداوم مي‌يابد كه پس از پيدايش دين اسلام با توجهي به آيين نوين محمدي آميخته مي‌شود.

راولينسون درباره قدمت و موقعيت ايل كلهر با صراحت بيان مي‌دارد: كلهرها اگر كهنترين ايل كردستان نباشند، يكي از طوايف شناخته شده در منطقه‌اند. ايل كهر همانطوري كه امروزه در گشته نيز زادگاه بسياري از دانشمندان و هنرمندان باختر ايران بوده‌است. در گذشته‌هاي دور فرهاد كوه‌كن مشهور به "فراي" را از خود دانسته اند. چنانكه صاحب شرفنامه مي‌نويسد: "نهنگ درياي محنت و پلنگ كوهسار مشقت، فرهاد كه در زمان خسرو پرويز ظهور كرده از طايفه كلهر است." اين سخن روايت سينه به سينه آگاهان ايل را كه جوانان كلهر بر قله‌هاي زاگرس آتش‌افروز جشنهاي باستاني و حامل تنديس‌هاي هنري و مذهبي بر صخره‌گاه‌هاي سخت‌گذر بوده‌اند را قوت مي‌بخشد.

دو روستاي داري اصالت و بزرگ ايل كلهر خوران و گاوسوار مي باشند كه اين دو روستا جزو شهرستان ايوانغرب است.

 

منبع:ايوان كلهرستان