5-منابع آب

3-2-5-1-آبهاي سطحي و زيرزميني

وجود آب در شكل گيري سكونتگاهها بويژه سكونتگاههاي روستايي نقش عمده اي ايفا مي نمايد. از آنجاييكه ساختار غالب فعاليت در سكونتگاههاي روستايي را كشاورزي تشكيل مي دهد و با توجه به وابستگي زياد اين بخش به  آب ، به بررسي و مطالعه منابع آب اين شهرستان مي پردازيم .             

شهرستان ايوان در واقع حوزه آبخيز رودخانه كنگير است، سرچشمه اين رودخانه در سراب ايوان يعني در شمال تونل(رينو) قرار دارد. مساحت حوضه آبريز اين دشت حدود 715 كيلومتر مربع است. دشت ناوديسي ايوان از طرفين به آهكهاي آسماري محدود شده و برروي آن فارس تحتاني قرار گرفته است. آهكهاي آسماري داراي درز و شكاف فراوان بوده و منابع كارستي مهمي را بوجود آورده است. به همين دليل يكي از منابع عمده تأمين آب رودخانه كنگير به ويژه در فصلي كه ريزش هاي جوي قطع مي گردند، چشمه هاي كارستي موجود در داخل حوزه آبخيز است. رسوبات عهد حاضر شامل مخروط افكنه ها و رسوبات آبرفتي دشت ايوان كه از فرسايش سازند آهكي حوزه بوجود   آمده اند چندان ضخيم نيستند. بنابراين پتانسيل ذخيره آب قابل توجهي بوجود نمي آورند. بافت رسوبات كوهپايه اي درشت تر از نواحي مركزي دشت است و توپوگرافي مجاور ارتفاعات بصورت تپه ماهوري مي باشد. بررسي هاي ژئوفيزيكي نشان داده است كه ضخامت رسوبات آبرفتي در كوهپايه ها و حواشي دشت ايوان 25متر ولي در نواحي مركزي افزايش مي يابد. عمق آبهاي زيرزميني از نواحي جنوب شرقي شهر ايوان كاسته مي گردد و به كمتر از 5/2متر مي رسدو بالاخره در اطراف بستر رودخانه كنگير بسيار كاهش مي يابد.عمق آبهاي زيرزميني در اطراف زرنه 20متر بوده و در اطراف رودخانه كنگير بصورت چشمه هاي آبرفتي ظاهر مي گردد. جهت جريان آبهاي زيرزميني در حوالي ايوان از جنوب شرقي به طرف شمال غربي و در ناحيه زرنه تقريباً حالت   شرقي-غربي مي گيرد.نهايتاً از ناحيه مرزي شهرستان به طرف شهرستان گيلان غرب خارج مي گردد. ميانگين شيب آبهاي زيرزميني در دشت حدود يك درصد مي باشد.                                      

آبهاي سطحي دشت كه در رودخانه كنگير و شعبات آن جريان مي يابد نقش عمده اي در تأمين منابع آب اين دشت پراهميت شهرستان دارد. در واقع نگاهي به پراكندگي جغرافيايي سكونتگاههاي روستايي و شهري مي تواند به خوبي اثر اين رودخانه مهم دشت را هستي يافتن اين مراكز جمعيتي نمايان سازد. همه اين مراكز جمعيتي بصورت تسبيح به نخ كنگير آويخته شده اند. استفاده از آب كنگير تاكنون بصورت سنتي و از طريق ايجاد بندهاي كوچك و انحراف آب از طريق نهرها بوده است. ولي با مطالعات مفصلي كه مهندسين مشاور "آبساران" در سالهاي اخير در اين دشت انجام داده ، دو سد مخزني بر روي رودخانه كنگير در پايين دشت ايوان پيشنهاد نموده است. يكي از اين سدها يعني سد مخزني "جوب گوهر" بر اساس پيش بيني ، ظرفيت درياچه آن بين 17تا22ميليون متر مكعب و كل آب مهار شده در طي سال 25تا28ميليون متر مكعب خواهد بود.مطالعات ژئوتكنيك اين سد در حال انجام است سد ديگري "سدتنگ شميران" كه مطالعات ژئوتكنيك آن در حال انجام شده داراي حجم درياچه اي به اندازه 35تا50ميليون متر مكعب خواهد بود كه در طول سال حدود 60ميليون متر مكعب آب را مهار خواهد نمود. اين سد جنوب غربي زرنه ايجاد خواهد شد. بطور كلي مطابق پيش بيني مشاور آبساران تا سال 1400هجري شمسي در سطح دشت با توجه به منابع آبي و بهره برداري موجود، مشكلي بوجود نخواهد آمد. سد تنگ شميران 2100هكتار و سدجوب گوهر مجموعاً 1900هكتار زمين را مطابق برنامه به زير كشت خواهد برد.(طرح جامع  شهرستان ايوان، 1376).                         

3-2-4-اقليم

    شهرستان ايوان در اقليم گرم مديترانه اي قرار گرفته است. اين شهر در دامنه هاي غربي رشته كوه  زاگرس كه از ديدگاه اقليمي و تقسيمات جغرافيايي جزو پيش كوههاي زاگرس خوانده مي شود در دروازه ورودي توده هاي مرطوبي قرار دارد كه از سمت غرب و جنوب غرب اين منطقه را متأثر   مي سازند. بدين ترتيب مقدار بارش سالانه آن بالاست و از طرفي ، به علت عرض جغرافيايي پايين و مجاورت با جلگه هاي گرم (جلگه خوزستان در جنوب و جلگه عراق در غرب و جنوب غربي) و تأثيرات پرفشار جنب حاره اي در ترازهاي مياني و فوقاني جو، داراي تابستانهايي گرم و خشك است.توده هاي هوايي مؤثر بر اقليم منطقه همچنانكه در بررسي هاي منطقه اي عنوان گرديد       همان هايي هستند كه در طول سال و به تناوب، اقليم استان ايلام را تحت تأثير قرار مي دهند.              

3-2-2- ويژگي هاي زمين ساختي

شهرستان ايوان در واحد ساختماني –رسوبي زاگرس چين خورده واقع شده است و شامل دو طاقديس شارزول و بانكول در اطراف و ناوديس دشت ايوان و رودخانه كنگير مي شود. اين شهرستان داراي ساختار زمين شناسي ساده اي بوده و تمام پهنه آن از دو سازند آسماري متعلق به دوره اليگوسن و سازند گچساران متعلق به ميوسن تشكيل يافته است.                                     

سازندآسماري

سن سنگهاي اين سازند به اليگوسن تعلق دارد و گسترش آن در سطح شهرستان ايوان بسيار وسيع بوده بطوريكه به جزء باريكه كوچكي در اطراف رودخانه كنگير تمام شهرستان را پوشانده است. اين سازند نتيجه پيشروي دريا در دوره اليگوسن است كه منجر به رسوب گذاري آهكهاي آسماري در اقيانوس زاگرس گرديد. نام اين سازند از كوه آسماري در جنوب شرقي مسجد سليمان اخذ شده است. مقطع نمونه اين سازند در جنوب غربي اين كوه انتخاب شده و به نام آهك آسماري ناميده شده است. ضخامت آن در اين مقطع 314متر ولي در نقاط ديگر از چندمتر تا 518متر متفاوت است. از نظر ليتولوژي اين سازند در شهرستان ايوان شامل سنگ آهك و آهك دولوميتي است. اين سازند در ايران معمولاً همراه منابع نفتي شناخته شده است.                                                          

سازند گچساران

در دوره ميوسن در درياي زاگرس به جاي رسوبات آهكي –مازني سازندآسماري ، رسوبات تبخيري سازند گچساران ته نشين شده است. نام اين سازند از ميدان نفتي گچساران در استان كهگيلويه و بويراحمد اخذ شده است . سنگهاي اين سازند در ايران معمولاً بصورت پوشش سنگ مخزن نفت آسماري محسوب مي شود.و در حوضه هايي كه روند شمال غربي-جنوب غربي داشته اند، رسوب نموده است. در شهرستان ايوان نيز همين روند در رسوبگذاري سازند گچساران مشاهده مي شود. از نظر ليتولوژي همانگونه كه از اسم آن پيدا است، سنگ گچ در رخنمونهاي آن غلبه دارد ولي در برخي نقاط ماسه سنگ نيز جزء  اجزاء اين سازند به حساب مي آيد.                                               

ويژگي هاي طبيعي شهرستان ايوان

- موقعيت ،حدود و وسعت شهرستان

شهرستان ايوان شماليترين شهرستان استان ايلام  با مساحت 903كيلومتر مربع كه 48/4 از مساحت استان را شامل مي شود كه بين 33درجه و20دقيقه تا 34درجه و2دقيقه عرض شمالي و 45درجه و 45دقيقه و47درجه و 1دقيقه طول  شرقي واقع شده است. .و ارتفاع آن از سطح دريا 1140متر    مي باشد.(سيماي كلي شهرستان،1381،1). شهرستان ايوان با مركزيت شهر ايوان شامل 2بخش ، 4دهستان، 2كانون شهري و 72پارچه آبادي مسكوني كه از شمال و غرب به شهرستان گيلان غرب، و از طرف شرق به شهرستان شيروان چرداول و از طرف جنوب به شهرستان ايلام محدود است. كه مطابق اسناد سرشماري 1385داراي 47958نفر سكنه بوده است(سرشماري عمومي نفوس ومسكن،1385: 22).                                                                                              

جدول3-1-تعداد شهرها ، دهستان ها و آبادي هاي داراي سكنه شهرستان به تفكيك بخش

 منبع: سرشماري عمومي نفوس ومسكن،1385  

شهرستان ايوان  علاوه بر شهر ايوان، داراي يك نقطه شهري ديگر به نام زرنه است. شهر زرنه بعنوان مركز بخش زرنه، در حوزه نفوذ اداري-سياسي شهر ايوان قرار دارد. علاوه بر شهر زرنه، چهار مركز دهستان به نامهاي سراب، نبوت ، كلان و زرنه و كليه روستاهاي واقع در اين دو دهستان ، بعنوان مراكز سكونتگاهي تحت نفوذ اداري شهر ايوان قلمداد مي گردند.(نقشه شماره2-3)

هريك از روستاهاي شهرستان وچهار  مركز دهستان و حتي شهر زرنه در مقايسه با شهر ايوان جمعيت ناچيزي دارند. با توجه به رابطه موجود بين اندازه جمعيت سكونتگاهها و عملكرد آنها، هيچ يك از مراكز سكونتگاهي موجود در پهنه شهرستان ايوان، برتري عملكردي نسبت به مركز شهرستان ندارند. بنابراين، شهر ايوان مهمترين مركز جمعيتي شهرستان مي باشد كه حوزه نفوذ جمعيتي آن كل شهرستان را در بر مي گيرد